Artık “aman ben anlamam” diyen insanlar bile deliler gibi Candy Crush, Pokemon Go, Clash of Clans oynarken, oyun pazarı tüm dünyada devasa boyutlara ulaşırken, gelişen teknolojiyle birlikte yepyeni oyun oynama yolları icat edilirken hâlâ sektörde yeterince gelişemeyen bir konu var: Yerelleştirme.
Yerelleştirme ne demek? Kısaca; bir yazılımın (bu yazıda oyun) başka dillerde ve kültürlerde de eksiksiz olarak kullanılabilmesi için onu dilsel ve kültürel öğeler yönünden dönüştürme işlemidir. Yani sadece “oyunun içindeki tüm yazıları çevirelim gitsin” değil… Bundan daha da fazlası. Bununla ilgili detaylar için başka bir yazı yazmak istiyorum. Şimdilik daha basit bir açıdan bakalım. NEDEN BEN BU OYUNUN TÜRKÇESİNDEN BİR ŞEY ANLAMIYORUM?
Bu soruya cevap verirken (her zamanki gibi) hemen en baştan çevirmenleri suçlayabiliriz. Ve bunda haklı da olabiliriz. Fakat olayın o sinsi kollarının genellikle çevirmenlerden daha da öteye uzandığını da bilmek gerek.
Yapımcı/Yayıncıdan Kaynaklanan Sorunlar:
1. Ne İstediğini Bilememe:
Farz edelim ki bir lokantaya gittiniz. Garson sipariş almak için geldi ve ona şunu söylediniz: “Bana içinde hamur ve peynir olan bir yemek getir!” Garson bu isteğinizi aşçıya iletti ve aşçı sizin için hamur ve peynir içerikli herhangi bir yemek getirdi. Yemeği beğenmediniz. Burada ilk suçlanacak kişi kim? Garson mu, aşçı mı? Yoksa siz olabilir misiniz? Günümüzde bir ürünü üretmek, işlemek, pazarlamak ve satmak için o ürünü ve alıcı kitlesini iyi bilmek gerekiyor. Bir yerelleştirme çalışmasında da tıpkı aşçıya iletmeniz gerekenler gibi bir takım çok önemli bilgiler vermek gerekir.
2. Bilgilendirme Eksikliği:
Bu oyunun türü ne? Bu oyunu kim oynayacak? Hangi platformda oynanacak? Teknik olarak ne gibi kısıtlamalar mevcut? Çevrilen arayüz metinleri sizin tasarladığınız o kutulara sığabilecek mi? Büyüleme sistemi nasıl işliyor? Bu hikâyenin bir geçmişi var mı?
Bu tür bilgileri yerelleştirme yapacak kişilere verebilmenin en iyi yolu önceden çeşitli bilgilendirici rehberler hazırlamak ve onlarla sürekli iletişimde kalmaktır. Ayrıca ekibe verilecek, oyunun (alfa ya da beta) oynanabilir bir sürümü her zaman çok değerli bir kaynak vazifesi görecektir. Sonuçta kimse bilmediği bir ham maddeyi işleyemez.
3. Duygusal (!) Nedenler:
Oyunun“marketing”ine milyonlar döktük ama çevirisini en ucuza yaptıralım mantığı genelde hüsranla sonuçlanır. Piyasanın altına çalışacak deneyimsiz çevirmenler bulmak, LQA* yapacak eleman almamak, “tanıdık da İngilizce biliyor ona yaptıralım”la işi kapatmak, kaz gelecek yerden tavuğu esirgemek demek oluyor.
4. Şartlar:
Yerelleştirme yapacak ekibi kendi bünyenizde de çalıştırsanız, işi dışarıya da verseniz yerelleştirmeyi yapacak ekibin nitelik ve şartlarından haberdar olmak önemlidir. Bu ekip bu işi yapabilecek mi? Bu işi yapabilmesi için gerekli şartlara sahipler mi? Örneğin; devasa excellerden oluşan oyun çevirisini o excellerin üzerinde çevirmek oldukça acılı intihar yöntemlerinden biri olabilir. Koca dosyada yinelenen binlerce terim ve üslubun tutarlı olması oldukça zordur. Bunun çözümü Trados, MemoQ veya Nubuto gibi CAT(computer assisted translation) araçlarıdır. Bu araçlar daha kaliteli ve tutarlı bir çeviri sağlarken hem de zamandan tasarruf sağlar.
Şartlar içerisinde değerlendirebileceğimiz bir diğer önemli konu ise zamandır. Bitiş tarihleri, yani “deadline”lar koca oyun sektörünün en büyük sorunlarından biridir. Günümüzde QA (kalite güvence) testleri yeterince yapılamadan veya sorunlar tamamen giderilmeden piyasaya çıkartılan oyun sayısı bir hayli fazla. Hele ki bir an önce para kazanalım, hataları sonra düzeltiriz mantığı dünyanın önde gelen oyun şirketleri tarafından bile benimsenmiş durumda. Hâl böyleyken çeviri ekiplerine de sık sık uygun zaman verilmemekte, çevirmenler zamana karşı yarışıp işi yetiştirmeye çalışmaktadır. Böyle bir durumda sağlıklı bir hata ve tutarsızlık denetimi yapmak zorlaşır.
Günümüzde hâlâ büyük oyun firmaları, dünyada milyonlarca oyun ve donanım satan devasa şirketler yerelleştirme ekiplerine bu önemli kaynakları sunmaktan aciz kalabiliyor.
Çevirmenden Kaynaklanan Sorunlar:
1. “Ne iş olsa yaparım abi”cilik:
Günümüzde herkes işini para kazanmak için yapıyor. Bunda maalesef hemfikiriz. Fakat bu mantık, bazen sorumlulukların küçümsenmesine de yol açıyor. Çevirmenlikte de insanların deneyimlerine ve ilgi alanlarına göre çeviri projelerine katılması oldukça önemli.
2. Art Alan Bilgisinin Olmaması:
Çevirmenin, çeviri yapılacak alanda bilgi sahibi olması çok önemlidir. Hayatında sözleşmelerle işi olmamış bir çevirmenin sözleşme çevirisi yapmaması gerektiği gibi, daha önce hiç oyun oynamamış birinin de bir oyun çevirisi yapmaması gerekir. Çeviriyi yapacak kişinin genel oyun ve teknoloji terimcesine, sektöre, oyunların işleyişine aşina olması beklenir. Örneğin çevirmen bir mobil oyunda “Swipe” terimini“Kaydır” diye çevirmesi gerektiğini bilmelidir.
3. Yeniliklere Kapalı Olmak:
Günümüzde teknoloji çok hızlı ilerliyor ve geride kalanlara hiç acımıyor. Ben yıllarca MMORPG çevirdim diyen bir çevirmenin, yeni türlere ve kurallara da açık olması ve gelişmeleri takip etmesi gerekiyor. Artık, sevsek de sevmesek de piyasaya mobil oyunlar ve “casual” diye tabir edilen türler hakim. Çeviri kararlarımızı ve terimcelerimizi de bu yönde yenilememiz çok önemli. Örneğin; mobil “casual” oyunlarda artık, “ÖLDÜN”, “YENİLDİN” gibi ifadeler yerine “BİR DAHA DENE” gibi daha olumlu kullanımlar tercih ediliyor. Ayrıca bir takım nedenlerden dolayı dilsel tonun “senli benli” ve “kısa ve öz” olması gerekebiliyor.
4. Okullardaki Çeviribilim Müfredatlarında Yerelleştirme Eğitiminin Yetersiz Kalması:
Özellikle son yıllarda özel alan çevirileri içerisinde yazılım veya oyun yerelleştirmesi konuları henüz yeterli olarak öğrencilere sunulamamaktadır. Bu alanda çalışacak çevirmenler, mezuniyetten sonra kendi imkanlarıyla konuyu araştırıp öğrenmeleri veya yeterince şanslılarsa oyun yerelleştirmesi yapılan şirketlerde şirket içi eğitim almaları gerekmektedir.
5. Terim Yaratımına Açık Olmak:
Futbol, araba yarışı, bulmaca gibi oyunların terimceleri gerçek hayatta da var olan terimlerden oluşur. Fakat fantastik diyarlarda geçen oyunlardaki kavramları karşılamakta günümüz Türkçesi yetersiz kalmaktadır. Kimi zaman bu terimler için yeniden yaratım yoluna gitmek, kimi zaman da kaynak dilden ödünçleme yapmak gerekebilir. Örnekleri az da olsa, Türkçe fantezi ve bilim kurgu yazınını takip etmek oldukça önemli. Gerek özgün, gerekse çeviri fantastik ve bilim kurgu romanlar hiç olmadık zamanlarda terim üretiminde yardımcı olabilirler.
Şimdilik çok detaya girmeden ekleyeceklerim bu kadar.
Çözüm?
Aslında sorunun çözümü çok karmaşık gibi gözüküyor. Fakat o kadar da karmaşık değil. Yapımcı veya yayıncı firmaların yerelleştirme çalışmalarına daha fazla önem gösterip sürece belirli standartlar getirmesi, yerelleştirme projeleri için eksiksiz bir iş akışı oluşturması ve o akışa ve standartlara uyulmasını sağlaması yetiyor.
Terimler:
- LQA: Localization Quality Assurance yani Yerelleştirme Kalite Güvence. Oyun çevirisi bittikten sonra ve çeviri oyuna entegre edildikten sonra yapılan kalite testlerinin ve denetimlerinin tamamıdır.
- Alfa ve beta aşamaları: Oyunun henüz geliştirilme aşamasında düzgün çalışıp çalışmadığını test etmek amacıyla oluşturulmuş sürümleridir. Alfa, beta aşamasından önceki sürümdür.
- QA: Quality Assurance, yani kalite güvence. Ürünün piyasaya sürülmeden önce ve sürüldükten sonraki kalite kontrollerinin yapılmasını ve hataların geliştiriciye bildirilmesini kapsar.
- MMORPG: Massively Multiplayer Online Role Playing Game. İnternet üzerinden oyuncuların aynı anda oynadığı devasa rol yapma oyunlarıdır.
- Casual: Gündelik, herkese hitap eden basit oyunlar.
- Art alan: Background, arka plan bilgisi.
- Ödünçleme: Bir dildeki bir terimi başka bir dile geçirip kullanmak. Bazen ses yönünden değişiklikler gerektirebilir. Ör. television = televizyon
